Een man en een vrouw zitten rechtover elkaar in een treincoupé. De man vilt een banaan, strooit er peper op en gooit ze door het raam. De vrouw kijkt verbaasd toe. Daarop doet de bananenman het opnieuw. Hij vilt een banaan, doet er peper op en kiepert ze door het raam. Na de derde banaan vraagt de vrouw waar hij in godsnaam mee bezig is. Waarop de bananenman verontwaardigd antwoordt: ‘Lust jij bananen met peper?’ Je voelt me al komen: waarom kopen mensen boeken die ze nooit lezen?
Photo by Annie Spratt on Unsplash
Ben jij ook zo’n bananenmens?
Zo iemand die geen boekenwinkel kan zien of je loopt er naar binnen en koopt in een opwelling tien boeken die je nooit zal lezen? Dat kan een symptoom zijn van bibliomanie: boekenverzamelwoede (niet te verwarren met bibliofagie: boeken opeten. Jakkes!). Maar ook van een ander boekensyndroom: tsundoku. Boeken kopen met de intentie ze te lezen, maar ze nooit openslaan. Tot slot zijn er ook veel mensen die een boek niet uitlezen tot het einde. Waarom?
Cijfers please
Volgens (niet al te) wetenschappelijk onderzoek zou slechts 60% van alle aangekochte boeken effectief geopend worden. Gone girl, een van de best verkochte boeken op Kobo (verfilmd met in de hoofdrollen Ben Affleck en Rosamund Pike), zou slechts voor 46% volledig zijn uitgelezen. In de consumentenonderzoeken van KVB Boekwerk (zeer interessant!) vond ik spijtig genoeg geen antwoorden.
In het onderzoek De praktijk van de leeslijst (1) dan toch een eerste aanwijzing: het percentage volledig uitgelezen boeken door leerlingen in Nederland bedraagt 63,20%. Dat komt in de buurt van die 60%. Maar gaat het hier niet over een min of meer verplicht nummer?
Dan maar een zelfonderzoek
Ik telde de boeken die ik las vanaf 2019, het jaar waarin ik begon te schrijven. Dit is het resultaat:
Uitgelezen |
Gestopt |
||
Fictie |
E-book |
66 |
18 |
Paperback |
8 |
4 |
|
Non-fictie |
E-book |
29 |
0 |
Paperback |
0 |
0 |
|
103 |
22 |
Oef! Geen bibliomanie, geen bibliofagie, geen tsundoku. De non-fictie boeken, bijna uitsluitend over schrijven, zijn allemaal uitgelezen. Maar bij fictie is 18% niet uitgelezen. Waarom? Omdat ze me niet konden boeien tot het einde. Het gaat nochtans overwegend over boeken van prominente schrijvers met grote prijzen achter hun naam: Arnon Grunberg, J.M. Coetzee, Mario Vargas LLosa, Jhumpa Lahiri, Alice Munro, Michael Chabon, Joseph Conrad, Annie Proulx, Amélie Nothomb, Dimitri Verhulst. Ik ben behoorlijk enthousiast over de eerste drie, maar toch stuitte ik bij elk van hen uiteindelijk op een boek waar ik niet door raakte. Ik ben niet iemand die tegen wil en dank blijft lezen als een boek niet boeit. Toch schrik ik van die 18%, want ik ben zeer kieskeurig vooraleer een boek aan te kopen. Best interessant zo’n zelfonderzoek.
Wat is ons voornaamste leesmotief?
Daar geven de consumentenonderzoeken van KVB Boekwerk wel een duidelijk antwoord op: voor 83% van de boekenlezers is ontspanning het grootste leesmotief. Gevolgd door lekker wegdromen, kennis vergaren en persoonlijke ontwikkeling. Dat verklaart wellicht waarom we een boek niet helemaal uitlezen: op een bepaald punt ontspannen we ons niet meer, we dromen niet meer weg en het brengt ons niets meer bij.
Een klein onderzoekje
Eerst eentje met wat controverse: De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld. Wat ik meestal doe vooraleer ik een boek koop is het inkijkexemplaar openen en de reviews op Bol.com sorteren op ‘Minste sterren’ (een minder fraai kantje van mij). Onder de eerste 10 reviews lees ik het volgende:
- “Waarom willen we zoiets lezen, er is al genoeg ellende op de wereld.”
- “Ik vind het een vreselijk boek en er lijkt geen eind aan te komen. Ik moest echt moeite doen om het verhaal uit te lezen.”
- “Een nieuwe pot Duo Penotti met een uniek patroon van een pasgeboren kalf? Hier ben ik gestopt met lezen, ik denk dat mij veel bespaard is gebleven.”
- “Walgelijk vond ik de passages hoe dieren werden mishandeld. Het gebeurt niet vaak maar na 122 pagina's ben ik gestopt met lezen.”
- “Dit boek heb ik uiteindelijk verscheurd en weg gegooid. Afschuwelijk boek dat ik niet in de kast wil hebben staan. Komt veel dierenmishandeling in voor.”
En zo gaat het nog even door. Duidelijk niet erg ontspannend dat boek. Wellicht ook heel wat mensen die het niet hebben uitgelezen. Ik las ooit het inkijkexemplaar. Op p. 10 (tweede bladzijde met tekst) lees ik:
“Het clipje van de broodzak lag steevast op de beschuittrommel, …”
Drie zinnen verder: “Daarnaast moesten we steevast een groot glas verse melk opdrinken die meestal al een paar uur uit de tank was en lauw …”
Waar was de redacteur? Een foeilelijk nietszeggend woord (steevast) op drie zinnen van elkaar (dat wordt wel eens een 'echo' genoemd). Een woord dat je zomaar kan weglaten zonder aan betekenis te verliezen. Een groot glas verse melk opdrinken? Erg pijnlijk lijkt me: drinken, uitdrinken of leegdrinken misschien? En verder: een groot glas verse melk die (het antecedent is glas, een het woord, dus dat. Natuurlijk klopt de rest dan niet meer, wat aantoont wat voor een gedrocht die zin is).
Twee zinnen verder: “Ik pakte een witte boterham uit het broodmandje en legde die op mijn bord, ondersteboven zodat het net twee bleke kleuterbilletjes leken, …”
Een boterham ondersteboven leggen, hoe doe je dat? Mij lukt het niet. En dan … een boterham vergelijken met kleuterbilletjes? Nog niet in mijn waanzinnigste nachtmerrie.
Verder staan er in dat inkijkexemplaar nog meer overbodige woorden, bizarre vergelijkingen, vreemde uitdrukkingen, slaapverwekkende details, waardoor ik op geen enkel moment in de verleiding kwam om het boek te kopen. Dat bedoel ik nou met ‘niet boeien’.
Doe eens hetzelfde met Het smelt van Lize Spit (reviews op Bol.com sorteren op ‘Minste sterren’), en je komt tot gelijkaardige uitspraken. Het is niet met leedvermaak dat ik dat doe. Iedere schrijver die een boek schrijft, verdient lof. Maar sommige slecht geschreven boeken krijgen toch verdomd veel lof voor wat ze maar waard zijn. Als dat soort boeken de maatstaf wordt voor hedendaagse 'literatuur', dan is de boekenwereld er nog slechter aan toe dan ik al dacht.
Steekt het dan allemaal zo nauw?
Ach kom. Ik heb niets tegen Marieke, maar waar ik het moeilijk mee heb is dat haast niemand, behalve Gerbrand Bakker in Trouw, een kritisch woord durft te uiten over De avond is ongemak. Het blijft maar gehypet en verkocht worden. Het wint in de Engelse versie zelfs de International Booker Prize ter waarde van € 55.000 (waarvan de helft naar de vertaler gaat, wat weinigen weten). Als ons grootste leesmotief ontspanning is, gevolgd door wegdromen, kennis vergaren en persoonlijke ontwikkeling, waarom kopen zoveel mensen dan dit boek? Wie ontspant zich daarmee? Of heeft het te maken met het imago van de schrijfster, effectbejag, marketing van de uitgever, promotie door de media, groepsdruk, snobisme bij de koper?
Kopen mensen boeken uit snobisme?
We doken in een Duits onderzoek van 2015, genaamd Book Lovers, Bibliophiles, and Fetishists: The Social Benefits of Heavy Book Usage (2). De onderzoekers wilden het verband weten tussen buitensporig ‘boekverbruik’, de gebruikswaarde en de fetisjwaarde van een boek. Zo ontdekten ze dat fetisjwaarde een grote voorspellende factor was: de emotionele gehechtheid aan boeken, het zich onderscheiden binnen de eigen sociale groep en het zich afzetten van andere sociale groepen. Enkele citaten met conclusies:
… The strongest predictor within the model for explaining the reading of books is a fetish value, namely, the opportunity to achieve intragroup differentiation through books. It seems that people read books to define their identity (e.g., as bookworm) in contrast to their own social group.
… Book possession, therefore, may serve as a compensatory device for less sociable people. They may use books to express their identity toward other social groups. Our cluster analysis seems to support this interpretation.
… After the fetish value of intergroup differentiation, emotional attachment also predicts the possession of many books.
Een fenomeen vergelijkbaar met modefanaten: de enen willen met mode bij de groep horen, de anderen willen er zich net van onderscheiden, en velen zijn enorm gehecht aan hun kledij (voor zover niet uit de mode). Ruikt dat naar snobisme?
Conclusie
Stel dat er inderdaad slechts 60% van de aangekochte boeken wordt opengeslagen, en dat daarvan 18% niet volledig wordt uitgelezen (op basis van mijn kleine zelfonderzoek), dan zou nauwelijks 50% van alle aangekochte boeken volledig uitgelezen worden. Ontstellend vind ik dat. Het gevolg van effectbejag, keiharde marketing, verkooptrucs, goedgelovige boekenverslinders, fetisjistische boekenverzamelaars? Wat hebben al die bestsellers dan voor waarde? Hoog tijd om daar eens wat meer onderzoek naar te doen. Het zou de natuur ten goede komen, veel mensen zouden een aardige duit overhouden en echt goede boeken zouden ook een kans krijgen.
Tot slot. Heb je last van tsundoku?
Geen nood. Er valt wat aan te doen. Enkele tips:
- Ga niet voort op hypes georganiseerd door media, magazines, kranten, tv.
- Koop geen boek omdat vrienden, collega's, familieleden het kochten.
- Lees op online boekenwinkels altijd eerst het inkijkexemplaar.
- Sorteer en lees op Bol.com de reviews met ‘Minste sterren’.
- Ga alleen nog buiten onder professionele begeleiding.
- Ontwijk straten en pleinen met boekhandels.
- Knip je bankkaart middendoor.
- Keten je vast aan je uitpuilende boekenkast ...
- ... en lees.
Vond je dit artikel interessant? Aarzel niet om je hieronder in te schrijven voor mijn fanclub.
Bronnen:
-
(1) De praktijk van de leeslijst (Dera, J. - 2019. Een onderzoek naar de inhoud en waardering van literatuurlijsten voor het schoolvak Nederlands op havo en vwo. Amsterdam: Stichting Lezen).
-
(2) Book Lovers, Bibliophiles, and Fetishists: The Social Benefits of Heavy Book Usage - Johannes Kaiser and Thorsten Quandt - Online First Publication, April 6, 2015. http://dx.doi.org/10.1037/ppm0000077
-
https://kvbboekwerk.nl/consumentenonderzoek/consumentenonderzoek.
-
https://www.researchgate.net/publication/274703314_Book_Lovers_Bibliophiles_and_Fetishists_The_Social_Benefits_of_Heavy_Book_Usage (enkel met account Researchgate).