De Dood van Winnetou

Hierboven: de twee nog overblijvende Karl May pockets in mijn bezit.

Duitsland op stelten. Nederland volgt.

De rel scheert intussen hoge toppen in Duitsland. Zelfs bondskanselier Scholz zou gevraagd zijn om een standpunt in te nemen.

Voor wie Winnetou niet kent: het is een van de hoofdpersonages in de boeken van de Duitse auteur Karl May. Hij is de bloedbroeder van het andere hoofdpersonage, de Duitser Old Shatterhand. Winnetou is een icoon. Een nobeler native American vind je niet in boeken.

Karl May, de bedenker van Winnetou, had het in zijn tijd geregeld aan de stok met de gevestigde orde. We hebben het over de jaren 1860-1912. Zijn boeken schetsten een te progressief beeld van de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika. Hij schreef onder pseudoniemen ook boeken met een zeker erotisch gehalte, wellicht in opdracht van de uitgever. Dat was er voor de elitaire burger van toen flink over. Karl May werd afgeschilderd als de baarlijke duivel. Ooit verscheen een brochure met de ronkende titel: Karl May - ein Verderber der deutschen Jugend. En nu, 150 jaar later, is hij alweer de Verderber der deutschen Jugend, en zelfs van de holländishen Jugend! Zij het dit keer omdat hij te conservatief is.

Onzin wordt waanzin?

Ik denk dat der deutschen oder holländishen Jugend wel de nodige maturiteit heeft om uit te maken of de Winnetou-boeken racistisch zijn of getuigen van culturele toe-eigening of koloniale uitbuiting. Er wordt vergeten dat de boeken van Karl May uit een periode stammen waar koloniale uitbuiting hoogtij vierde. Denken we maar aan onze tweede Leopold. Karl May zelf ging daar hard tegenin. Zijn boeken getuigden veeleer van een christelijke inslag en liefde voor de natuur. Overigens was hij een van de meest succesvolle Duitse schrijvers ooit, met 200 miljoen verkochte exemplaren, vertaald in 40 talen. Hijzelf heeft er niet kunnen van genieten. Door de vele processen op het laatst van zijn leven stierf hij als een verbitterd man.

Wat is dat trouwens, die culturele toe-eigening?

Culturele toe-eigening of cultuurkaping (Engels: cultural appropriation) is de niet-erkende of ongepaste overname van een element of elementen van een cultuur of identiteit door leden van een andere cultuur of identiteit. Dit kan als controversieel worden ervaren, voornamelijk wanneer leden van een dominante cultuur stijlelementen van een sociaal-etnische minderheid overnemen. (Bron: Wikipedia)

Voorbeelden: als blanke (lid van de dominante cultuur) draai je geen dreadlocks in je haar, draag je geen mode die typisch (of heilig) is in zwarte culturen, treed je niet op in Jamaicaanse klederdracht. Als schrijver mag ik niet in de huid van een jonge indiaan kruipen om vanuit zijn perspectief een verhaal te vertellen. Aangezien ikzelf geen jonge indiaan ben (mag dat woord trouwens nog wel?), zou ik per definitie te weinig respect opbrengen voor de cultuur van de native American. Ik zou ook geen boek mogen schrijven over twee hedendaagse kinderen, want ik ben geen hedendaags kind meer (hoewel mijn vrouw daar anders over denkt).

Oprah

Begin 2020 ontstond er in de Verenigde Staten heel wat onenigheid over de bestseller American Dirt (NL: Wie omkijkt) van Jeanine Cummins. De Latinx gemeenschap (mensen met Latijns-Amerikaanse roots) nam het niet dat een niet-Latina een boek schreef over een Mexicaanse moeder en haar zoontje, op de vlucht naar de Verenigde Staten, achtervolgd door drugkartelgeweld. De controverse werd nog groter toen Oprah Winfrey het boek opnam in haar leesclub. Winfrey werd onder druk gezet om het eruit te halen, maar deed het niet. Korte tijd later durfde ze het echter niet aan om My Dark Vanessa (NL: Mijn Duistere Vanessa) van Kate Elizabeth Russell op te nemen in haar club. ‘I’m not going to play it safer, but I’m not going to wade into water if I don’t have to,’ klonk het. Wie omkijkt van Jeanine Cummins heb ik niet uitgelezen. Mijn Duistere Vanessa daarentegen vond ik zeer degelijk.

Laten we even onnozel doen.

Moeten we nu ook een groot deel van de westernboeken en -films verbieden, zeker de spaghettiwesterns van de Italiaan Sergio Leone? Moeten we alle gangsterboeken en -films verbannen die niet door gangsters zijn geschreven of gemaakt? Moeten we alle misdaadverhalen uit de rekken halen die niet door criminelen zijn geschreven? Moeten we alle Romeinse bouwwerken afbreken die zijn gekopieerd uit de Griekse architectuur (zowat allemaal dus)?

Je ziet al snel tot welke dwaze kronkelingen dit kan leiden.

Waar zit het probleem?

Het probleem zit vooral in de platte commercialisering en het niet vermelden of eren van de bron van het element dat wordt overgenomen, wat inderdaad getuigt van een gebrek aan respect voor de originele cultuur. Vooral in de modewereld is daar veel kritiek op. Ook het feit dat het grote publiek de term constant verkeerd gebruikt of begrijpt, veroorzaakt aanhoudend controverse. Vanuit de culturele wereld is er vooral veel weerstand omdat het begrip de intellectuele vrijheid en de vrije meningsuiting inperkt.

Wat heeft die arme Winnetou ermee te maken?

In het geval van Winnetou is dat natuurlijk klinkklare onzin omdat de boeken 150 jaar oud zijn. Je verandert de geschiedenis niet door boeken te bannen. Als een uitgeverij daar de dag van vandaag problemen mee heeft, kan ze toch gewoon een vermelding plaatsen in het begin van het boek zoals Disney doet aan het begin van oude tekenfilms zoals Peter Pan, Lady & de Vagebond en de Aristokatten: “Dit programma bevat negatieve weergaves en/of een verkeerde behandeling van mensen of culturen. Deze stereotyperingen waren toen al fout en zijn dat nu nog steeds. Maar in plaats van de inhoud te verwijderen, willen we de schadelijke impact ervan erkennen, ervan leren en het debat voor een meer inclusieve toekomst aanwakkeren."

Het wordt tijd dat iedereen terug zijn gezonde verstand gebruikt. De stap naar boekverbrandingen lijkt immers niet ver meer. Want wat gaan de bibliotheken doen? Al hun oude boeken, met of zonder Winnetou, op de brandstapel gooien, door de versnipperaar rammen? En wat met Hadji Halef Omar Ben Hadji Aboel Abbas Ibn Hadji Dawoed al Gossarah, het hulpje (oeps! Klinkt koloniaal), de sidekick van Kara Ben Nemsi tijdens zijn avonturen door het Midden-Oosten? Gaat de minzame Arabier binnenkort ook door de hakselaar?

Niet getreurd. Winnetou leeft!

Je zal het niet geloven, maar ik bracht Winnetou hulde in mijn roman Meisje aan de Overkant, lang voordat deze shitstorm over hem losbrak. Fragment? Oké. We zijn bij René, de hoofdpersoon. Hier komt het:

Hij bladerde door Winnetou bij de bedoeïenen. Een schitterend boek. Een Duitser, een Engelsman en een Apache in een Egyptische woestijn.  Wat een kerels. Hij las het fragment waarin de drie vrienden met een duizelingwekkende snelheid op Arabische volbloeden door de vlakten galoppeerden. Hij kreeg er kriebels van. De zwijgzame Winnetou was vol ontzag voor de slanke Arabiertjes die zo veel sneller waren dan indiaanse mustangs.

Ik hoop nu maar dat mijn boek ook niet op de zwarte lijst komt. Ik heb wel één groot voordeel: uitgeven doe ikzelf. Dus dat zit wel goed. Morgen bel ik Oprah.

Vond je dit artikel interessant? Aarzel niet om je hieronder in te schrijven voor mijn fanclub.