Waarom 99% van de recensies waardeloos zijn

De feiten

Misschien ben ik van de oude stempel. Iemand van het gezegde: Goede wijn behoeft geen krans. De ervaring leert immers dat je vaak recensies te lezen krijgt van mensen die de auteur van ver of nabij kennen. Veel auteurs vragen ook recensies bij kennissen, vrienden, familie, collega’s. Ik heb zelf ook één keer een recensie gevraagd, en gekregen. Maar nu doe ik het nooit meer. Niet omdat het een negatieve recensie was, integendeel, ze was zeer lovend. Alleen was de recensie van een vriend, en dus in wezen subjectief en waardeloos.

Het eerste probleem: de recensent

1. Veel recensenten zijn geen professionals. Ik las recensies die ‘Bol’ staan van de taalfouten en kromme zinnen. Moet iemand die niet kan koken de gerechten van een topchef evalueren? Moet iemand die uitsluitend bier drinkt zijn mening geven over een topwijn? Moet iemand die niet foutloos kan schrijven een recensie geven? Moet iemand een negatieve review geven omdat hij niets heeft begrepen van een boek? Zoals deze op de lachspieren werkende reactie op Bol van een hondenliefhebber over de Libris Literatuurprijs winnende roman Uit het leven van een hond van Sander Kollaard (letterlijk citaat, fouten inbegrepen): ‘Ik begrijp de lovende recensies hier niet echt, de titel: uit het leven van een hond is naar mijn mening totaal misplaatst. Er wordt meer uit het leven van de hoofdpersoon vertelt dan over zijn hond, terwijl de titel mij anders deed vermoeden’.
2. Is de recensent gelieerd aan de schrijver van het boek? Kennis, relatie, familie, vriend, collega? Zo ja, dan is de recensie in beginsel al subjectief, en aldus waardeloos.
3. Heeft de recensent in het verleden problemen gehad met de auteur? Vetes, afgunst, polemieken in de media? Zo ja, dan mag ook deze recensie met een flinke zak zout genomen worden.
4. Is de recensent gelieerd aan een uitgeverij om gratis boeken te scoren of betaald te worden om het boek goed ‘in de markt te zetten’? Zo ja, compleet waardeloos.
5. Is de recensent gelieerd aan een leesclub, ook alweer om gratis exemplaren te versieren? Alweer verdacht.
6. Is de recensent een professional, bijv. iemand werkzaam bij een krant of tijdschrift? Zo ja, is hij voldoende onafhankelijk om zijn mening te verkondigen? Indien ook hier ja, dan is dit voor mij de enige vorm van recensie die ertoe doet. En dan nog liefst als de recensent zelf een boekenschrijver is. Dan weet hij hoe moeilijk het is om een goed boek te schrijven. Hij kan spreken met kennis van zaken. Als er morgen in De Standaard der Letteren een lovende recensie verschijnt van Guinevere Claeys over over Meisje aan de Overkant (een mens moet durven dromen), dan doe ik een jaar lang elke dag een Polly Pocket Shuffle.

En wat moeten we ons voorstellen bij onderstaande 4-sterrenrecensie?

Het tweede probleem: de recensie

Om te beginnen: een recensie is niet hetzelfde als een review. Een review is een korte kernachtige uitspraak over een boek, film, serie in de vorm van: ‘Keigoed’, ‘Fantastisch boek!’, 'Waardeloze shit', ‘In één ruk uitgelezen!’ (Wat is dat toch altijd met dat geruk?)

Waaruit bestaat een recensie dan?

1. Informatie over het boek en de auteur.
2. Een korte samenvatting.
3. Enkele straffe citaten uit het boek.
4. Een gedetailleerde evaluatie met zowel lof als kritiek.
5. Een aanbeveling.
6. Een rating.

Laten we deze onderdelen even ontrafelen.

Informatie over het boek en de auteur.

Dit is weinig zinvol. Lezers zijn zelf wel groot en wijs genoeg om informatie te vinden over de auteur en het boek. Om te beginnen op de achterkant van het boek zelf.

Een korte samenvatting.

Zo mogelijk nog zinlozer. De flaptekst van een boek bevat een syntaxis. Bovendien is de kans groot dat de onervaren recensent de plot al te enthousiast uit de doeken doet en de potentiële lezer opzadelt met een reuzegrote spoiler.

Enkele straffe citaten uit het boek.

Citaten worden maar al te vaak uit hun verband gerukt. Zelden las ik in een recensie een citaat waarvan ik dacht: potverdorie, ik lees dat boek. Eerder andersom. Citaten kunnen mooi klinken maar komen uiteindelijk slechts volledig tot hun recht in de flow van het verhaal. Ze moeten daar blijven en daar ervaren worden als mooi (of niet).

Een gedetailleerde evaluatie met zowel lof als kritiek.

Geef toe: de enige goede recensie is een positieve. Van zodra er één negatief woord in staat heb je als schrijver zin om een scheermes te zoeken en je bad te laten vollopen. Ik ben zo, jij wellicht ook, tenzij je gezegend bent met het vel van een Indische olifant. Best een paradoxale toestand, zo’n recensie. Als een recensent alleen maar goede of alleen maar slechte kritiek geeft, dan is hij ongeloofwaardig. Dus is hij verplicht om op zoek te gaan naar beide, ook al vond hij het boek ontzettend boeiend en heeft hij er enorm van genoten. Waarom moet hij dan geforceerd op zoek gaan naar aspecten om negatief te beoordelen, alleen om geloofwaardig over te komen? Het zijn net die negatieve aspecten die moordend kunnen zijn voor een uitmuntend boek en een uitstekend schrijver.

Een aanbeveling.

Als de aanbeveling het resultaat is van een spontane, welgemeende hoera-ervaring van de lezer, dan heb ik daar geen enkel probleem mee.

Een rating.

Hier heb ik dan weer wel problemen mee omdat je nu eenmaal zit met het dilemma van het halfvolle en het halflege glas. Sommige mensen vinden niets goed in het leven, andere mensen vinden alles goed. En ook hier weer de vraag: wie gaf de ratings? Familie, vrienden, collega’s, kennissen, minnaars, minnaressen? De auteur zelf? Het valt me op hoeveel boeken op Bol precies één 5-sterrenrating kregen. Doe eens de test. Je zal versteld staan.

Spruiten, witloof en bananen met peper

‘Van Butsel, ik hoef je mening niet, ik schrijf recensies zoveel ik wil. Goed of slecht. Basta!’ O, je bent er zo eentje. Je volste recht natuurlijk, maar denk hierover eens na: Wie koopt er spruiten of witloof als hij niet eens beide groenten lust, om daarna te zeggen dat ze walgelijk smaken? Waarom zou je dan een boek lezen, laat staan recenseren, waarvan je op voorhand weetdat je het niet leuk zal vinden? Lees daarom altijd het inkijkexemplaar, doorblader het boek in de boekhandel. Proef ervan. De eerste bladzijden van elk boek zijn cruciaal. Vorm voor jezelf een mening. Ga niet meehuilen met de wolven in het bos die zelfs de grootste miskleunen ontzettend hartstikke leuk vinden.

Ga ook niet trollerig doen. Als je geen spruiten lust, eet ze dan niet. Als je geen bananen lust met peper, doe er dan geen peper op. Ga ze niet eerst eten om achteraf te zeggen dat ze walgelijk smaken.

Mag dan niemand zijn mening geven?

Natuurlijk mag iedereen zijn mening geven. We leven in een democratisch land met vrije meningsuiting. Maar wat is die mening waard als het gaat over een recensie die omwille van al het voorgaande dubieus is.

Wat met de algo’s?

Nee, algo’s zijn geen exotische vogels met een grote bek. We hebben het over algoritmen, de zoekalgoritmen van Google, Amazon, Bol, Hebban, Goodreads. Wie krijg je bovenaan de lijst als je zoekt op genre, bijv. ‘thriller’ of ‘horror’? Niet deze met recensies, wel de #1 bestsellers van de grote namen. Toen ik dit artikel schreef, zocht ik op Amazon naar ‘thriller boeken’. Bovenaan het lijstje stonden twee gesponsorde kleurboeken voor volwassenen.

Hoe geraak je op de hoogte van een (nieuw) boek? Via vrienden, socials, radio, tv,  kranten, internet, tijdschriften. Vervolgens ga je op zoek in online boekhandels naar de naam van de auteur, of (een fragment van) de titel. Ongeacht of je nu veel recensies hebt of niet, ongeacht of je een bestsellerauteur bent of niet, je vindt het boek of de auteur wel. Dus die algo’s kunnen me wat.

Een testje op Bol

We zochten ‘Parisienne’ in ‘boeken’ en hoera (!), wie staat er bovenaan het lijstje van 655 boeken? Van Butsel.

We gingen die ‘Van Butsel’ ook eens opzoeken in ‘boeken’, en wie staat er op de eerste plaats? Jawel, bibi, met De Parisienne.

Een testje op Amazon

Dezelfde test op Amazon met ‘Parisienne’: mijn boek staat op pagina 1 op plaats 13. Maak er ‘de Parisienne’ van en ik sta op plaats 3. Zoek ik op ‘Van Butsel’: daar staan mijn boeken allemaal netjes op een rij.

Nog een testje (nu we toch bezig zijn): Google

Amai, ik krijg er niet genoeg van. Ik zocht opnieuw mijn familienaam. Resultaat:

Conclusie wat betreft algoritmen

Maak je als schrijver niet te druk over recensies om hoog te scoren in de zoekalgoritmen. Zorg voor een aantrekkelijke website met zoekmachine-optimalisatie (SEO), een unieke titel voor je boek, een pakkende logline, een verzorgde cover, een goede beschrijving (syntax), tegenwoordigheid op social media enz. Je komt er wel.

Wat telt er voor mij?

Wat voor mij echt telt, zijn de spontane welgemeende reacties van gewone lezers. Kort en goed. Dat zijn de echte recensies voor mij. Het gaat erom of de lezer genoten heeft van mijn boek of niet. En ja, ook daar zitten mensen bij die mij persoonlijk kennen. En wat dan nog? Die lezer gaat mij niet voorliegen als hij er helemaal geen plezier heeft aan beleefd. Dan zal hij zich hullen in stilzwijgen. Anders riskeert hij heibel (grapje). Zelf vraag ik ook nooit aan lezers wat ze vinden van mijn boek. Veel lezers vinden dat niet fijn of reageren ongemakkelijk. Als ze je boek goed vinden, zeggen ze het je wel spontaan. Lees hier alle reacties op mijn verhalen.

Hou het doel voor ogen

Alles draait om het doel waarom een lezer een boek leest. Zoals ik elders al zei: bij fictie gaat het over emotie, spanning, romantiek, suspense, drama, humor, melancholie, tristesse, wegdromen. Bij non-fictie gaat het over kennis, informatie, duiding, onthulling. Voor mij is alleen van belang of een lezer van mijn boek heeft genoten of niet. Net zoals voor de uitbater van het restaurant van belang is of het de klant heeft gesmaakt of niet. Ik hoef van niemand te horen of ik kan schrijven of niet, en zeker niet van mensen die zelf nooit iets (foutloos) hebben geschreven, of erger nog, van literatuurplegers die misschien uitstekend kunnen schrijven maar niet kunnen communiceren omdat ze erin slagen om eenvoudige dingen zodanig complex uit te leggen dat niemand er  een hol van begrijpt. (Was deze zin te lang? Misschien wel. Maar als je hem hebt begrepen is het goed.)

Mijn conclusie

99% van alle recensies is waardeloos. Ik hoef ze niet en ik schrijf er zelf ook geen meer.

Laat je als schrijver niet uit het lood slaan door recensies. Ga niet geforceerd recensies sprokkelen want ze zijn tijdrovend, zinloos en ontgoochelend. Alleen recensies van gerenommeerde onverdachte kanalen doen ertoe. Maar die zijn weggelegd voor de grote namen en de grote budgetten. Is het niet veel beter om gewone lezers te hebben die je onverbloemd en spontaan zeggen dat ze van je boek hebben genoten? Ook al heb je er maar honderd verkocht?

Laat je als lezer niet verleiden om een boek te lezen omwille van fake recensies of omdat iedereen er de mond van vol heeft. Vorm zelf je mening. Ofwel geniet je ervan ofwel stop je het onder een tafelpoot of steek je er de kachel mee aan. Geef je graag je mening? Doe dat dan in een korte review. Beklemtoon de positieve aspecten van een boek. Respecteer hoe dan ook de schrijver die zijn uiterste best heeft gedaan, ook al vind jij het boek minder goed. Ga niet trollerig doen. Er lopen al genoeg trollen rond op onze aardkluit.

PS 1: als ik ‘hij’ of ‘hem’ schrijf is dat voor het leesgemak. Interpreteer dit naar eigen inzicht in M/V/X.

PS 2: de afbeeldingen met de zoekresultaten op Google, Amazon en Bol zijn momentopnamen van 7/01/2023. Dezelfde zoekopdrachten kunnen op latere tijdstippen andere resultaten geven.