Hoe de geschiedenis tot leven komt in Het Graafschap

1. Meer vragen dan antwoorden
2. Moet je een historicus zijn om een historische roman te schrijven?
3. Het belang van accuraatheid
4. De kracht van authenticiteit
5. Enkele voorbeelden
6. De fundamentele opdracht van de schrijver
7. De balans tussen tussen accuraatheid en authenticiteit
8. Het verhaal
9. De research
10. Fictie en feit – een wankel evenwicht
11. Waarom is research belangrijk?
12. Waarom dit telt voor jou als lezer
13. Ontdek de wereld van Het Graafschap

1. Meer vragen dan antwoorden

Het schrijven van een historische roman in middeleeuws Vlaanderen roept honderden – wat zeg ik? – duizenden vragen op. Grote vragen over historische gebeurtenissen, familiale, politieke en maatschappelijke verhoudingen, financiën, handel en economie, wapens, maritieme en militaire tactieken, taal, cultuur, religie en kloosterleven, architectuur en infrastructuur, recht en bestuur, chirurgie en geneeskunde. Enkele voorbeelden:

• Hoe lagen de politieke verhoudingen in Vlaanderen en Frankrijk?
• Wat betekende Vlaanderen militair?
• Wat was de rol van de paus?
• Wat was de rol van vrouwen in de Vlaamse steden?
• Welke goederen werden er geproduceerd en verhandeld?
• Wat waren de gevolgen van oorlog voor gewone mensen?
• Hoe zagen steden als Brugge, Kortrijk, Ieper, Gent en Parijs eruit begin 14^e eeuw?
• Hoe reisde men? Welke routes bestonden er en hoe gevaarlijk waren die?
• Wat at en dronk men?
• Hoe verliep de bevoorrading van een leger?
• Wat waren typische gebouwen in een stad of op het platteland?
• Hoe werkte het feodaal systeem in Vlaanderen?
• Welke rechten had een graaf, een bisschop, een baljuw?
• Hoe werkte de stedelijke autonomie in Brugge?
• Hoe werden misdaden bestraft? Wie sprak recht?
• Welke talen of dialecten werden er gesproken in Vlaanderen en door wie?
• Welke kleding droegen mensen van verschillende standen?
• Wat waren populaire liederen, verhalen of gebruiken?
• Welke feestdagen werden gevierd, en hoe?
• Wat geloofden mensen werkelijk over heiligen, relieken, het hiernamaals?
• Hoe leefden en dachten benedictijnen, cisterciënzers, begijnen en franciscanen?
• Wat was de functie van kloosters en abdijen?
• Wat gebeurde er na de Guldensporenslag?
• Hoe ontwikkelde het conflict zich tussen 1302 en 1306?
• Was er toen al sprake van pest?
• Hoe zag het dagelijks leven eruit voor een boer, monnik, ambachtsman, poorter, ridder, edelman of begijn?

Kaart van het Graafschap Vlaanderen in 1302. Door mij hertekend en ingekleurd op basis van talloze bronnen.

Maar ook, en vooral, de details zijn belangrijk. Het antwoord op ogenschijnlijke bijkomstigheden zoals:

• Hoeveel kostte een brood, een koe, een paard, een wapenuitrusting?
• Hoe zag een middeleeuwse abdij eruit?
• Welke gewassen werden er geteeld?
• Hoe zorgde men voor persoonlijke hygiëne?
• Leverde de abdij van Ename echt brood voor de Vlamingen in Kortrijk? (Antwoord: ja).
• Welke wapens werden er gebruikt?
• Hoeveel mijlen legde men af te voet, te paard, met kar en paard, met een mijlenlang legerkonvooi?
• Hoe mat men de tijd? Bestonden er toen al uren, minuten en seconden?
• Welke maten gebruikte men voor lengte, afstand, tijd, gewicht, inhoud, oppervlakte?
• Op welke weekdag viel 11 juli 1302?
• Welke verdoving gebruikten artsen bij een operatie?
• Waaruit bestond een wapenuitrusting?
• Viel Nieuwjaar toen ook al op 1 januari?
• Werd er tijdens de Guldensporenslag geschoten met langbogen of met kruisbogen?
• Hoe zag het complexe systeem van betaalmiddelen en munten eruit?
• Wat waren de verhoudingen tussen de munten Groten Vlaams, pond Parisis en pond Tournois?
• Enz.

Het begijnhof van Brugge, waar zich een belangrijk deel van Het Graafschap afspeelt (eigen foto).

2. Moet je een historicus zijn om een historische roman te schrijven?

Natuurlijk niet. Wat je wel moet doen is onderzoek. Grondig en uitgebreid. Om je verhaal authentiek en accuraat te maken. Pas dan slaag je erin om een harmonisch weefsel van feiten en fictie te creëren. Doe je dat niet, dan krijg je het verwijt: ‘Je bent een idioot!’, dixit Margaret Atwood (The Handmaid’s Tale) in haar masterclass over schrijven. Nog een paar andere opvallende citaten van haar: ‘It may seem paradoxical, but if you are working in either a realist or speculative mode, research will strengthen your project, no matter how far you end up straying from the historical facts,’ en ‘seek multiple perspectives to gain a holistic picture of what really happened.’

Of eentje uit de masterclass van Dan Brown (De Da Vinci code): ‘The harder you work at researching, the luckier you will get.’ En geluk had ik, meerdere keren zelfs.

Niet alleen droge feiten zijn dus belangrijk. Als schrijver moet je een holistisch beeld krijgen van een complete samenleving uit het verleden.

3. Het belang van accuraatheid

Accuraatheid betekent feitelijke juistheid. Het gaat dan om feiten en details die objectief controleerbaar zijn. Een accurate roman houdt zich aan de feiten zoals ze historisch zijn vastgelegd en geverifieerd. De auteur raadpleegt bronnen, gebruikt correcte terminologie, vermijdt anachronismen en past de historische realiteit toe in het verhaal.

Een accurate roman vertelt niets dat aantoonbaar onjuist is.

Bijvoorbeeld het antwoord op de vraag: waarmee werd er geschoten tijdens de Guldensporenslag? Met kruisbogen. Het Verhaal van Vlaanderen had het mis. Wellicht kozen de makers van de serie voor de makkelijk namaakbare langbogen in plaats van de meer ingewikkelde kruisbogen, maar het haalt de accuraatheid wel onderuit.

4. De kracht van authenticiteit

Authenticiteit is waarachtigheid: het gevoel dat iets klopt, zelfs al is het fictief. Het gaat om sfeer, mentaliteit, beleving, zodat de lezer ervaart: ‘zo moet het geweest zijn.’

Authenticiteit vraagt inleving in de tijdsgeest. Authenticiteit laat ruimte voor verbeelding, maar die verbeelding is gevoed door context, niet door fantasie alleen.

Een authentieke roman voelt geloofwaardig, ook al zijn de hoofdpersonages, de acties en de plot verzonnen.

Authenticiteit gaat verder dan juiste jaartallen of bekende veldslagen. Het gaat om het gevoel dat alles klopt. Dat je als lezer de kilte ervaart in een kloostergang, het bloed ruikt op een slagveld, het slijk voelt onder de voeten van de pelgrim.

De kruidentuin van het Sint-Janshospitaal in Brugge, waar zich enkele beklijvende scènes afspelen (eigen foto)

5. Enkele voorbeelden

De trap van de muilezel

Tijdens een veldtocht krijgt een van de personages een goed gerichte trap van een muilezel. Gevolg: schouder uit de kom. Ik had dit feit nodig om de persoon in kwestie terug te halen in het verhaal. De arts van dienst vraagt hem om voorover te bukken, zijn hand onder zijn voet te klemmen en vervolgens zijn rug te rechten. De schouder schiet op ‘wonderlijke’ wijze terug op zijn plaats. Is dit echt gebeurd? Nee, althans niet met de persoon in kwestie (een historische figuur). Maar mensen kregen in die tijd geregeld trappen van ezels, stieren en paarden. De kroniekschrijvers hebben het er vaak over. Vond ik deze remedie in een van de kronieken? Nee, wel in een filmpje op Youtube over een motorcrosser met hetzelfde probleem die op dezefde manier werd geholpen door zijn arts. Is deze scène accuraat? Nee, want ze is niet echt gebeurd. Is ze authentiek? Ja, ze past perfect in de tijdsgeest en de remedie werd wellicht ook toegepast.

Het gezwel

Een personage heeft een gezwel in de hals en ondergaat een gevaarlijke chirurgische ingreep. Is deze echt gebeurd? Ja, bij een begijn in Parijs, uitgevoerd door meester Lanfranc van Milaan, een befaamde chirurg uit die tijd. Is de ingreep verlopen zoals ik ze beschrijf? Nee, maar het zal er niet ver naast zijn geweest, want de gebruikte verdoving en chirurgische gereedschappen waren wel degelijk relevant voor die tijd. De authenticiteit is gewaarborgd.

Help! Ik krijg mijn helm niet van mijn kop!

In De waanzinnige veertiende eeuw beschrijft Barbara Tuchman een bizar voorval van een ridder die tijdens een tornooi zo hard tegen zijn knikker werd geslagen dat hij zijn helm niet meer af kreeg. Hoe de helm werd verwijderd, beschrijft ze niet. Ik gebruikte een gelijkaardig voorval en beschreef met gezond verstand hoe ik de helm eraf zou wrikken. Echt gebeurd? Grotendeels wel, zij het bij een andere persoon dan mijn personage. Dankzij mijn technische achtergrond en het gebruik van de juiste gereedschappen kon ik de scène perfect inpassen in de tijdsgeest, zodat ze authentiek werd.

Maquette van het kasteel van Coucy in Noord-Frankrijk. De kasteelvrouw ten tijde van ons verhaal was Johanna van Vlaanderen, dochter van Robrecht van Bethune. Een van de ontdekkingen in mijn research. De kasteelheer was Engelram IV van Coucy, een aartsvijand van Filips de Schone. Johanna kreeg een belangrijke rol in mijn verhaal. Bron: Wikipedia.

6. De fundamentele opdracht van de schrijver

Een historische roman is geen geschiedenisboek. Daarom ook is het misschien beter dat een historicus geen romans schrijft. Maar de romanschrijver moet er ook niet met zijn pet naar gooien. De lezer heeft recht op één ding: dat de wereld waarin het verhaal zich afspeelt, klopt. Dat de personages denken en handelen in de geest van hun tijd. Dat de details – van het brood dat ze eten, de wijn die ze drinken tot de gezangen die ze zingen in de talloze kerken, kloosters en kapellen – niet zomaar uit de lucht gegrepen zijn.

Accuraatheid en authenticiteit zijn geen decorstukken. Ze zijn de zuurstof van het verhaal. Ze bepalen hoe een begijn haar mantel draagt, hoe een strijder zijn wapens koestert, hoe een ridder zijn paard verzorgt, hoe een strijder verbijsterd zijn gevallen kameraden zoekt op een slagveld. Allemaal zaken die niet terug te vinden zijn in charters en kronieken, maar die redelijkerwijs aannemelijk en verklaarbaar zijn in de tijdgeest. Zonder accuraatheid en authenticiteit wordt een historische roman al snel een lachwekkend toneeltje.

7. De balans tussen tussen accuraatheid en authenticiteit

Een goede historische roman streeft naar een goede balans tussen accuraatheid en authenticiteit. Je kunt accuraat zijn zonder authentiek (droog, afstandelijk) of authentiek zonder accuraat (fout, misleidend). De beste romans slagen erin historische feiten te verweven met menselijke waarheid.

Of in andere woorden:

Accuraatheid is het geraamte, authenticiteit is de ziel.

8. Het verhaal

De roman speelt zich af van 1302 tot 1306, een periode die in het collectieve geheugen van de Vlamingen bekendstaat door de Brugse metten en de Guldensporenslag. De hoofdpersoon van mijn roman is een jonge benedictijner noviet. Zijn tocht begint in de abdij van Ename wanneer hij met een kar brood op weg wordt gestuurd naar het Vlaamse leger in Kortrijk. Deze eenvoudige opdracht groeit uit tot een jarenlange zwerftocht langs slagvelden, abdijen en belegerde steden. Elk stuk van die reis werd zorgvuldig onderbouwd. Geen enkel detail ging ik uit de weg.

Sommige ontdekkingen verrasten me. De enorme rijkdom en het handelsbelang van Brugge en het graafschap Vlaanderen waren een openbaring. Maar ook dat de Frans-Vlaamse oorlog niet zomaar een opeenvolging was van roemruchte moordpartijen en veldslagen. Dat het ook niet alleen een sociale oorlog was, een revolutie van het werkvolk tegen de Franse koning, maar een oorlog waar familiale, geopolitieke, religieuze, financiële en economische belangen speelden.

Een andere openbaring was de manier van oorlogvoeren en strijd leveren. De propaganda van de Franse koning, het saboteren van infrastructuur (bruggen, stadswallen), het vernietigen van energievoorzieningen (windmolens, watermolens, rosmolens), het omleiden en afdammen van waterwegen, het platbranden en vertrappelen van korenvelden, het omkappen van boomgaarden (fruit was een belangrijk onderdeel van de voeding). Klinkt dit niet bekend in de oren? Door de verhalen uit Oekraïne? Gaza? Er is na 700 jaar nog niets veranderd. Doelen als terreur en uithongering zijn nog steeds dezelfde. Alleen de grootschaligheid en de weerzinwekkende middelen zijn anders.

Aernout op weg naar Kortrijk

9. De research

De realiteit van 1302 is veel rijker, complexer én rauwer dan de schoolboeken doen vermoeden. Bij aanvang van mijn onderzoek was ik erg onwetend. Ik kreeg nooit Latijn onderwezen, en dat oude Vlaams (Diets) was niet te vreten. Ik vreesde dat mijn onderzoek een snelle dood zou sterven omdat primaire bronnen (kronieken, getijdenboeken, stadsplannen, charters, liederen, gedichten, atlassen, kaarten, enz.) niet waren weggelegd voor mij. Ik kon ze niet lezen, laat staan dat ik ze ooit mocht inkijken. Ik begon mijn research in het stadsarchief van Oudenaarde. Waarom? Omdat er een paar honderd Oudenaardse strijders deelnamen aan de beruchte slag (ook weer zo’n feit dat diende geverifieerd). Behoudens een paar weliswaar belangrijke factchecks werd ik er niet veel wijzer.

Niet getreurd echter. De academische wereld en tal van eigenzinnige amateurhistorici zijn de laatste decennia druk in de weer geweest met het vertalen en becommentariëren van al die ‘primaire’ bronnen. Zo ontstonden talloze ‘secundaire’ bronnen. Het internet zorgde voor de verspreiding en archivering ervan.

10. Fictie en feit – een wankel evenwicht

Als schrijver balanceer je voortdurend op de grens tussen waarheid en verbeelding. Een roman is geen verhandeling. De personages moeten tot leven komen, angsten en twijfels kennen, heldhaftig maar ook kwetsbaar zijn, hard maar ook edelmoedig, schuldig maar ook liefhebbend, kortom: ze moeten een intens groeiproces doormaken als elke mens van vlees en bloed.

In Het Graafschap zijn de hoofdpersonages uiteraard fictief, maar de wereld waarin ze bewegen is historisch correct. Aernout en Lucia ontmoeten waarachtige leden van de grafelijke familie, komen in contact met waarachtige Vlaamse en Franse ridders en geestelijken, met bestaande kroniekschrijvers zoals de Doornikse kroniekschrijver Gilles Li Muisis en artsen zoals de befaamde Ieperse chirurg Jan Yperman die zijn stempel heeft gedrukt op de geneeskunde en naar wie het Iepers algemeen ziekenhuis werd vernoemd.

Gilles Li Muisis, abt van de Sint-Maartensabdij van Doornik richt zich tot de leden van zijn kloostergemeenschap. Bron: Wikipedia. 

11. Waarom is research belangrijk?

Kan een verhaal niet gewoon spannend zijn, los van historische correctheid?

Zeker. Maar als je houdt van historische romans, dan wil je als lezer méér dan spanning. Je wil het gevoel dat je even hebt geleefd in een andere tijd. Dat je de modder hebt gevoeld op de Groeningekouter, de bijtende kou in een afgelegen abdij, de moordende hitte op de Pevelenberg, de ontsteltenis na een veldslag. Authenticiteit en accuraatheid zorgen voor die ervaring.

12. Waarom dit telt voor jou als lezer

Authentieke verhalen geven je geen les, ze geven je ervaring. Als lezer van Het Graafschap leef je mee met eenvoudige mensen in een turbulente wereld. Je ruikt het zweet van het voetvolk, voelt de dreiging van de strijd, hoort het gekraak van een eeuwenoude kerkdeur.

Lezers vertelden me: ‘Ik voelde me echt even in de middeleeuwen.’ Dat is voor mij het mooiste compliment. Want dan weet ik: al die uren van zoeken, verzamelen, kaarten bestuderen, teksten interpreteren, waren niet vergeefs. Ze hebben bijgedragen om de middeleeuwse wereld te creëren waarin lezers zich kunnen onderdompelen. En dat is precies waar ik voor schrijf. Niet om te imponeren met feiten, maar om je een andere tijd te laten beleven.

13. Ontdek de wereld van Het Graafschap

Als je ooit hebt willen weten hoe het er in Vlaanderen aan toeging van 1302 tot 1306, dan is dit jouw verhaal.

Het Graafschap is een roman over mensen die net als wij zoeken naar zin in een onzekere wereld. En bovenal: het is een eerbetoon aan de strijd van onze voorouders en de rijkdom van onze Vlaamse geschiedenis. Laat je meevoeren. Lees het verleden zoals je het nog nooit hebt gelezen. Schrijven en lezen is ontdekken. En bij een historische roman is dat dubbel waar. Als auteur van Het Graafschap wilde ik niet alleen een verhaal vertellen, maar ook een tijdperk voelbaar maken. Een tijd waarin Vlaanderen op de rand van verdwijnen stond, waarin geloof en oorlog nauw met elkaar verweven waren, waarin gewone mensen, net als nu, zochten naar zingeving en richting in hun leven.

Dus als je houdt van verhalen met wortels in het verleden, met geloofwaardige personages en een wereld die klopt tot in de details – geef Het Graafschap een kans. Laat je meeslepen. En wie weet, misschien ontdek je onderweg ook iets over jezelf.

Het Graafschap is verkrijgbaar in alle online webshops en bestelbaar in elke boekhandel.

Voor wie nog niet is overtuigd: download mijn lijst met alle bronnen die ik heb geraadpleegd. Ze bevat boeken, hoofdstukken van boeken, scripties, tijdschriftartikelen, links naar websites, woordenboeken, podcasts, interactieve kaarten, video’s en videokanalen. De talloze bronnen die ik heb verzameld maar niet heb gebruikt zitten hierin niet vervat.